Pakistan : કલ્પના કરો કે જો એવો સમય આવે કે જ્યારે પાકિસ્તાને ચીન અથવા અમેરિકા બંનેમાંથી કોઈ એક સાથે સંબંધો જાળવી રાખવા પડે તો શું થશે. આ પ્રશ્નનો જવાબ ચીની વ્યૂહાત્મક નિષ્ણાતો દ્વારા આપવામાં આવ્યો છે.
અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે તાજેતરમાં પાકિસ્તાનના આર્મી ચીફ અસીમ મુનીરને વ્હાઇટ હાઉસમાં આમંત્રણ આપ્યું હતું. આ દરમિયાન મુનીરે ટ્રમ્પ સાથે લંચ પણ કર્યું હતું. હવે, સપાટી પર, એવું લાગે છે કે પાકિસ્તાન અને અમેરિકા વચ્ચેના સંબંધો ખૂબ જ મજબૂત છે. પરંતુ, આમાં મોટી મુશ્કેલી ચીન છે. પ્રશ્ન એ છે કે જો પાકિસ્તાનને ચીન અને અમેરિકા વચ્ચે પસંદગી કરવી પડે તો પરિસ્થિતિ શું હશે. આનો જવાબ ચીની નિષ્ણાતો દ્વારા આપવામાં આવ્યો છે.
અમેરિકા પછી મુનીરે ચીનની મુલાકાત લીધી
ચીની વ્યૂહાત્મક નિષ્ણાતો કહે છે કે પાકિસ્તાન ચીનના વૈશ્વિક પ્રભાવને નિયંત્રિત કરવાની ટ્રમ્પની વ્યૂહરચનાની મર્યાદાઓને સમજે છે. ગયા મહિને, પાકિસ્તાનના આર્મી ચીફ જનરલ અસીમ મુનીરે ‘ફિલ્ડ માર્શલ’નો કાર્યભાર સંભાળ્યા પછી ચીનની તેમની પ્રથમ સત્તાવાર મુલાકાત લીધી હતી. તેમની મુલાકાત વોશિંગ્ટનની તેમની પાંચ દિવસની યાત્રા પછી તરત જ આવી હતી, જ્યાં તેમણે ટ્રમ્પ સાથે ખાનગી રાત્રિભોજનમાં હાજરી આપી હતી. તે મુલાકાત ટ્રમ્પ દ્વારા તેલ સોદા સહિત વિવિધ ક્ષેત્રોમાં અમેરિકા-પાકિસ્તાન સહયોગ વધારવાની જાહેરાત સાથે સમાપ્ત થઈ. ધ ઇકોનોમિસ્ટના તાજેતરના લેખ મુજબ, જનરલ મુનીરની અમેરિકાની મુલાકાત અમેરિકાની વિદેશ નીતિમાં પરિવર્તન દર્શાવે છે જેની અસર માત્ર ભારત માટે જ નહીં, પરંતુ ચીન અને પશ્ચિમ એશિયા માટે પણ પડશે.
મુનીર રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગને મળ્યા ન હતા
બેઇજિંગમાં તેમના રોકાણ દરમિયાન, જનરલ મુનીર ઉપરાષ્ટ્રપતિ હાન ઝેંગ, વિદેશ પ્રધાન વાંગ યી અને પીપલ્સ લિબરેશન આર્મી (PLA) ના વરિષ્ઠ સભ્યોને મળ્યા હતા. જોકે, તેઓ રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગને મળ્યા ન હતા. આ તેમના પુરોગામી જનરલ કમર જાવેદ બાજવાથી તદ્દન વિપરીત છે, જેમણે 2018 માં ચીનની મુલાકાત દરમિયાન શી જિનપિંગને મળ્યા હતા.
ચીનની પોતાની ચિંતાઓ છે
મુનીરની બેઠકોના સત્તાવાર નિવેદનોમાં રાજદ્વારી સૌજન્ય પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો અને મજબૂત દ્વિપક્ષીય સંબંધોને પુષ્ટિ આપવામાં આવી હતી. જો કે, ટ્રમ્પ-મુનીર સંબંધો અંગે ચીનની ધારણા હજુ પણ દ્વિધાપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને જ્યારે ટ્રમ્પ વૈશ્વિક શક્તિ તરીકે ચીનના ઉદયને રોકવા માટે તેમની સ્પષ્ટ વ્યૂહરચના પર અડગ છે. પાકિસ્તાન સાથેના તમામ હવામાન સંબંધોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે દાયકાઓથી ચાલી રહેલા રોકાણને ધ્યાનમાં રાખીને ચીનની પોતાની ચિંતાઓ છે.
નિષ્ણાતો શું કહે છે
પીટીઆઈ સાથેની પહેલી વારની વાતચીતમાં, બે વરિષ્ઠ ચીની વ્યૂહાત્મક નિષ્ણાતોએ ટ્રમ્પની ભૂ-રાજકીય વ્યૂહરચનાના વ્યાપક સંદર્ભમાં ઉભરતા નવા યુએસ-પાકિસ્તાન વ્યૂહાત્મક પરિપ્રેક્ષ્ય પર ચીનના દૃષ્ટિકોણની રૂપરેખા આપી. ચાઇના ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ કન્ટેમ્પરરી ઇન્ટરનેશનલ રિલેશન્સના ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાઉથ એશિયન સ્ટડીઝના ડિરેક્ટર હુ શિશેંગે કહ્યું, “ચીન સાથેના સંબંધોના ભોગે પાકિસ્તાન અમેરિકા સાથે તેના સંબંધો વિકસાવશે નહીં.” દક્ષિણ એશિયાઈ રાજકારણના નિષ્ણાત ગણાતા હુએ કહ્યું, “પાકિસ્તાન ટ્રમ્પથી સરળતાથી પ્રભાવિત થશે નહીં.”
‘ટ્રમ્પની લાલચ મુશ્કેલી ઊભી કરી શકે છે’
હુઆક્સિયા સાઉથ એશિયા ઇકોનોમિક એન્ડ કલ્ચરલ એક્સચેન્જ સેન્ટર ઓફ ચાઇનાના સંશોધક જેસી વાંગે કહ્યું, “સમાન રીતે, ટ્રમ્પનો પાકિસ્તાન પ્રત્યેનો લાલચ ચીન માટે મુશ્કેલીકારક લાગી શકે છે, પરંતુ વાસ્તવમાં તે ચીન-પાકિસ્તાન સંબંધોની માળખાકીય સ્થિરતાને અસર કરી શકતો નથી.” તેમણે કહ્યું, “અમેરિકાના હસ્તક્ષેપથી ટૂંકા ગાળાની ભૂ-રાજકીય ઉથલપાથલ થઈ છે, પરંતુ તે ચીન-પાકિસ્તાન નિર્ભરતાના પાયાને હચમચાવી શકે તેવી શક્યતા નથી.”
‘પાકિસ્તાનની જીવાદોરી ચીન સાથે જોડાયેલી છે’
વાંગે કહ્યું, “પાકિસ્તાન માટે, આર્થિક રીતે ‘બંને બાજુથી નફો કમાવવો’ એ એક તાર્કિક વિકલ્પ છે, પરંતુ તેની સુરક્ષા અને માળખાગત સુવિધાઓ ચીન સાથે ઊંડે સુધી જોડાયેલી છે. અને વ્યૂહાત્મક સંતુલનમાં કોઈ ફેરફાર થયો નથી.” બંનેએ દલીલ કરી હતી કે ચીન-પાકિસ્તાન સંબંધો માળખાકીય રીતે એટલા ઊંડા છે કે પાકિસ્તાન માટે તેમનાથી અલગ થવું અને બીજા સમાન સંબંધ બનાવવા મુશ્કેલ બનશે.