Delhi:આજથી ત્રણેય નવા ફોજદારી કાયદાઓ ભારતીય ન્યાય સંહિતા 2023 ભારતીય નાગરિક સંરક્ષણ સંહિતા 2023 અને ભારતીય પુરાવા અધિનિયમ 2023 સમગ્ર દેશમાં અમલમાં આવ્યા છે. આ સાથે, અંગ્રેજો દ્વારા બનાવવામાં આવેલા ત્રણ જૂના કાયદા, ભારતીય દંડ સંહિતા 1860, ક્રિમિનલ પ્રોસિજર કોડ (CrPC) 1898, 1973 અને ભારતીય પુરાવા અધિનિયમ 1872, નાબૂદ કરવામાં આવ્યા હતા.
દેશની રાજધાની દિલ્હીમાં નવા ફોજદારી કાયદા હેઠળ પ્રથમ કેસ નોંધવામાં આવ્યો છે. આ કેસ દિલ્હીના કમલા માર્કેટ પોલીસ સ્ટેશનમાં નોંધવામાં આવ્યો છે. આ કેસ ભારતીય ન્યાય સંહિતા 2023 હેઠળ શેરી વિક્રેતા વિરુદ્ધ નોંધવામાં આવ્યો છે. આ એફઆઈઆરમાં વિક્રેતા પર નવી દિલ્હી રેલવે સ્ટેશનના ફૂટઓવર બ્રિજની નીચે વેચાણ કરવાનો અને અવરોધ ઊભો કરવાનો આરોપ લગાવવામાં આવ્યો છે.
ત્રણેય કાયદા સજાને બદલે ન્યાય પર આધારિત છે
ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદાઓ અંગે સરકારનું કહેવું છે કે આ ત્રણ નવા કાયદા સજાને બદલે ન્યાય પર આધારિત છે. આ ત્રણ કાયદા અંગ્રેજોના જમાનાના હતા. તેઓ બ્રિટિશ શાસનને મજબૂત અને રક્ષણ આપવા માટે બનાવવામાં આવ્યા હતા. તેનો હેતુ ન્યાય આપવાનો ન હતો પરંતુ સજા કરવાનો હતો. પરંતુ ભારતની લોકશાહી ન્યાયના ખ્યાલ પર આધારિત છે અને ફોજદારી ન્યાય પ્રણાલી તેના આધારે બનાવવામાં આવી છે. આ ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદાના અમલીકરણ સાથે ભારતની ફોજદારી ન્યાય પ્રણાલીમાં ઘણા ફેરફારોની અપેક્ષા છે.
આ ત્રણેય કાયદા ગયા વર્ષે સંસદ દ્વારા પસાર કરવામાં આવ્યા હતા
સંસદના બંને ગૃહો દ્વારા પસાર થયા પછી રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુએ ત્રણેય નવા ફોજદારી કાયદા બિલને મંજૂરી આપી દીધી હતી, આ ત્રણેય બિલોએ કાયદાનું સ્વરૂપ લીધું હતું. આ ત્રણ કાયદાઓ પર કામ 2019થી શરૂ થયું હતું. કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે સંસદમાં કહ્યું હતું કે જૂના કાયદાનો મૂળ ઉદ્દેશ્ય બ્રિટિશ શાસનને મજબૂત કરવાનો હતો. તેનો હેતુ સજા કરવાનો હતો, ન્યાય કરવાનો નહોતો. આ ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદાનો હેતુ ન્યાય આપવાનો છે, સજા આપવાનો નથી. અહીં સજા એ ન્યાય આપવાનો તબક્કો છે.
નવા કાયદામાં શું થશે ફેરફાર?
-ફોજદારી કેસોમાં સુનાવણી પૂર્ણ થયાના 45 દિવસમાં નિર્ણય આવશે.
-પ્રથમ સુનાવણીના 60 દિવસની અંદર આરોપો ઘડવામાં આવશે.
-3 વર્ષમાં કોઈપણ કેસમાં ન્યાય આપવાનો હેતુ છે.
-સગીર પર બળાત્કારનો દોષી ઠરનાર કોઈપણ વ્યક્તિને આજીવન કેદ અથવા મૃત્યુદંડની સજા થશે.
-ગેંગરેપના દોષિતોને 20 વર્ષ સુધીની કેદ અથવા તેઓ જીવે ત્યાં સુધી કેદની સજા થઈ શકે છે.
-રાજદ્રોહ હવે દેશદ્રોહ હશે.
-હત્યાની કલમ જે પહેલા 302 હતી તે હવે 101 થશે.
-જો ટ્રાયલ કેસમાં કોઈ પણ વ્યક્તિની ધરપકડ કરવામાં આવે તો પોલીસે તેના પરિવારને જાણ કરવી પડશે. અગાઉ આ જરૂરી નહોતું.
-કોઈ પણ સંજોગોમાં પોલીસ પીડિતોને 90 દિવસમાં શું થયું તેની જાણ કરશે.
-જો આરોપી 90 દિવસની અંદર કોર્ટમાં હાજર નહીં થાય તો તેની ગેરહાજરીમાં પણ સુનાવણી હાથ ધરવામાં આવશે.
-આરોપી અને પીડિતા બંનેને 14 દિવસની અંદર FIR, પોલીસ રિપોર્ટ, ચાર્જશીટની નકલ મેળવવાનો અધિકાર છે.
-કેસ પૂરો થયા બાદ જજે 43 દિવસમાં પોતાનો નિર્ણય આપવો પડશે.
-નિર્ણયના 7 દિવસમાં સજા સંભળાવવાની રહેશે.
-કાયદામાં મહિલાઓ અને બાળકો સામેના ગુનાઓ પર એક નવો અધ્યાય ઉમેરાયો છે. આમાં બાળક ખરીદવું કે વેચવું એ જઘન્ય અપરાધ માનવામાં આવે છે. આ માટે કડક સજાની જોગવાઈ છે.