ભારત અને ઈરાન વચ્ચે એક મોટી ડીલ પર હસ્તાક્ષર થયા છે. આ ડીલ ઈરાનના ચાબહાર પોર્ટ સાથે સંબંધિત છે. આ ડીલ હેઠળ ભારત 10 વર્ષ માટે ઈરાનના ચાબહાર પોર્ટને સંભાળશે. કેન્દ્રીય મંત્રી સર્બાનંદ સોનોવાલે આ જાણકારી આપી હતી.
કેન્દ્રીય મંત્રી સર્બાનંદ સોનોવાલે કહ્યું કે ભારત 10 વર્ષ સુધી ઈરાનના ચાબહાર પોર્ટનો વિકાસ અને સંચાલન કરશે. તેમણે આ સમજૂતીને ભારત-ઈરાન સંબંધો અને પ્રાદેશિક જોડાણ માટે ઐતિહાસિક ક્ષણ ગણાવી હતી. એકંદરે, ભારત 10 વર્ષ સુધી ઈરાનના ચાબહાર પોર્ટને સંભાળશે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે આ પ્રથમ વખત છે જ્યારે ભારત વિદેશમાં કોઈ પોર્ટ સંભાળશે.
આ કરાર કેટલો મહત્વપૂર્ણ છે?
ચાબહારમાં બે બંદરો છે. પ્રથમ- શાહિદ કલંતરી અને દ્વિતીય- શાહિદ ભેશ્તી. શિપિંગ મંત્રાલયના ઇન્ડિયા પોર્ટ્સ ગ્લોબલનું સંચાલન શાહિદ બહિશ્તી કરે છે. વાસ્તવમાં આ બંદરનું કામ ભારત પહેલેથી જ સંભાળી રહ્યું હતું. પરંતુ આ ટૂંકા ગાળાનો કરાર હતો. તેને સમયાંતરે રિન્યુ કરાવવું પડતું હતું. પરંતુ હવે 10 વર્ષ માટે લાંબા ગાળાનો કરાર કરવામાં આવ્યો છે.
ભારત અને ઈરાન વચ્ચે લાંબા ગાળાના કરારને લઈને વર્ષોથી વાતચીત ચાલી રહી હતી. પરંતુ અનેક કારણોસર તેમાં વિલંબ થઈ રહ્યો હતો. આ દરમિયાન ભારત અને ઈરાન વચ્ચેના સંબંધોમાં થોડો તણાવ જોવા મળ્યો હતો. આ સિવાય ઈરાન પર અમેરિકન પ્રતિબંધોને કારણે પણ આ સમજૂતીમાં વિલંબ થયો હતો. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે આ ડીલ હેઠળ ઈન્ડિયા પોર્ટ્સ ગ્લોબલ ચાબહાર પોર્ટમાં લગભગ 120 મિલિયન ડોલરનું રોકાણ કરશે.
ભારત ચાબહાર પોર્ટનો એક ભાગ વિકસાવી રહ્યું છે જેથી કરીને ઈરાન, અફઘાનિસ્તાન અને મધ્ય એશિયાના દેશોમાં માલસામાન લઈ શકાય. નવો સોદો પાકિસ્તાનના કરાચી અને ગ્વાદર બંદરોને બાયપાસ કરશે અને ઈરાન થઈને દક્ષિણ એશિયા અને મધ્ય એશિયા વચ્ચે વેપાર માર્ગો ખોલશે.
ચાબહાર બંદર કેટલું મહત્વનું છે?
2003માં ઈરાનના તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ સૈયદ મોહમ્મદ ખતામીએ ભારતની મુલાકાત લીધી હતી. તેમની મુલાકાત દરમિયાન ભારત અને ઈરાન વચ્ચે ઘણા મહત્વપૂર્ણ કરારો પર હસ્તાક્ષર થયા હતા, જેમાં ચાબહાર પ્રોજેક્ટ પણ સામેલ હતો. ચાબહાર પ્રોજેક્ટમાં બે અલગ-અલગ પોર્ટ બનાવવામાં આવી રહ્યા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભારત શાહિદ બહિશ્તી પોર્ટમાં રોકાણ કરી રહ્યું છે.
ચાબહાર પોર્ટનું સ્થાન તેને વ્યૂહાત્મક દૃષ્ટિકોણથી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ બનાવે છે. ચાબહાર ઈરાનના દક્ષિણ-પૂર્વ કિનારે આવેલું છે. જ્યાં ચાબહાર આવેલું છે, તે પાકિસ્તાનની સરહદે પણ છે. અને તે પાકિસ્તાનમાં બની રહેલા ગ્વાદર પોર્ટની પણ નજીક છે. જ્યારે ચીને બેલ્ટ એન્ડ રોડ ઇનિશિયેટિવ હેઠળ ગ્વાદર પોર્ટ બનાવવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે ચાબહાર પોર્ટનું મહત્વ આપોઆપ વધી ગયું. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ મે 2016માં ઈરાનની મુલાકાત લીધી ત્યારે તેમણે ચાબહાર પોર્ટ માટે $550 મિલિયન ખર્ચ કરવાની જાહેરાત કરી હતી.
ભારતે અત્યાર સુધી શું કર્યું?
ઈરાન અને અફઘાનિસ્તાનમાં ભારતની સીધી પહોંચ માટે ચાબહાર પોર્ટ એક મહત્વપૂર્ણ માધ્યમ છે. એક તરફ ચાબહાર પોર્ટ ઈરાનને અમેરિકી પ્રતિબંધોની અસરનો સામનો કરવામાં મદદ કરી શકે છે. બીજી તરફ હિંદ મહાસાગર સુધી પહોંચવા માટે અફઘાનિસ્તાનની પાકિસ્તાન પર નિર્ભરતા ઘટી શકે છે.