Russia: રશિયાના દરિયાકાંઠા નજીક ભૂકંપ, જાપાન-અમેરિકા સુધી ખતરો: રિંગ ઓફ ફાયર શું છે, જેના કારણે એક ડઝન દેશોમાં ચેતવણી જારી કરવામાં આવી છે? જાણો
Russia: બુધવારે રશિયાના દૂરના પૂર્વીય દરિયાકાંઠાના વિસ્તારમાં કામચટકા દ્વીપકલ્પમાં આવેલા 8.8 ની તીવ્રતાના ભૂકંપથી એશિયાથી યુરોપ અને અમેરિકા સુધી સુનામીનો ખતરો વધ્યો છે. રશિયાના વિવિધ પ્રદેશોની સાથે, જાપાન અને અમેરિકાના હવાઈના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાંથી લાખો લોકોને સ્થળાંતર કરવામાં આવી રહ્યા છે. સ્થાનિક મીડિયા અહેવાલો અનુસાર, અમેરિકાના હવાઈમાં છ ફૂટ ઊંચા મોજા નોંધાયા છે, જ્યારે જાપાનના ફુકુશિમા પરમાણુ પ્લાન્ટને ખાલી કરાવવાનું શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. આ ઉપરાંત, ફિલિપાઇન્સથી ન્યુઝીલેન્ડ સુધી સુનામીનું હાઇ એલર્ટ જારી કરવામાં આવ્યું છે.
વિવિધ દેશોમાં સુનામીના ભય વચ્ચે, એ જાણવું મહત્વપૂર્ણ છે કે રશિયામાં આવેલા તીવ્ર ભૂકંપને કારણે વિશ્વના આટલા દેશોમાં સુનામીનું એલર્ટ કેમ જારી કરવામાં આવ્યું છે? આ રિંગ ઓફ ફાયર શું છે, જેના કારણે હજારો કિલોમીટરના અંતર સુધી સુનામીનો ખતરો સર્જાઈ રહ્યો છે? ચાલો જાણીએ…
રિંગ ઓફ ફાયર શું છે?
હાલમાં, વિશ્વના મોટા ભાગોમાં જમીનની ઉપર જ્વાળામુખી હાજર છે. જો કે, તેમાંથી મોટી સંખ્યામાં મહાસાગરો અને સમુદ્રોની ઊંડાઈમાં પણ છે. જ્વાળામુખી ઘણી સદીઓથી હાજર છે, ખાસ કરીને પેસિફિક મહાસાગરમાં. એટલું જ નહીં, એક વિશાળ વિસ્તાર હોવાને કારણે, પેસિફિક મહાસાગરમાં ઘણી ટેક્ટોનિક પ્લેટો છે, જેમના સ્થાન સમયાંતરે બદલાવાથી ભૂકંપ આવે છે.
પેસિફિક મહાસાગરમાં ભૂકંપના કેન્દ્રોની નજીક આ જ્વાળામુખી હોય તેવા સ્થળોને જોડતી રેખાને રિંગ ઓફ ફાયર કહેવામાં આવે છે. તે અર્ધચંદ્રાકાર અથવા ઘોડાની નાળના આકારનો વિસ્તાર છે, જે 40 હજાર 250 કિલોમીટરના અંતરે ફેલાયેલો છે. જીઓલોજીઈન વેબસાઇટ અનુસાર, રિંગ ઓફ ફાયરમાં હાજર ટેક્ટોનિક પ્લેટોમાં યુરેશિયન, ઉત્તર અમેરિકન પ્લેટ, હુઆ ડી ફુકા, કોકોસ, કેરેબિયન પ્લેટ, નાઝકા પ્લેટ, એન્ટાર્કટિક પ્લેટ, ભારતીય, ઓસ્ટ્રેલિયન, ફિલિપાઇન્સ અને કેટલીક અન્ય નાની પ્લેટોનો સમાવેશ થાય છે. આ બધા મળીને એક મોટી પેસિફિક પ્લેટનો ભાગ છે.
હજારો કિલોમીટરની ત્રિજ્યામાં આવેલી આ પ્લેટો 15 થી વધુ દેશોને આવરી લે છે. આ દેશોમાં રશિયા, અમેરિકા, ઇન્ડોનેશિયા, મેક્સિકો, જાપાન, કેનેડા, ગ્વાટેમાલા, ચિલી, પેરુ, ફિલિપાઇન્સ અને કેટલાક અન્ય દેશોનો સમાવેશ થાય છે. રિંગ ઓફ ફાયરમાં ભૂકંપનું જોખમ કેમ વધારે છે? રિંગ ઓફ ફાયરમાં આટલી બધી ટેક્ટોનિક પ્લેટોની હાજરી તેને ખતરનાક બનાવે છે. વાસ્તવમાં, આ પ્લેટો સતત એકબીજા સાથે અથડાતી રહે છે. આવી સ્થિતિમાં, કોઈપણ બે પ્લેટોના ટકરાવની અસર અન્ય પ્લેટો પર પણ જોવા મળે છે અને તે પેસિફિક ક્ષેત્રમાં એક પછી એક મોટા ભૂકંપનું કારણ બને છે. પેસિફિક મહાસાગરમાં રિંગ ઓફ ફાયરમાં કુલ 450 થી 550 સક્રિય અને નિષ્ક્રિય જ્વાળામુખી છે, જે પેસિફિક મહાસાગરના તળિયા પર ભૂકંપને કારણે બન્યા છે. હાલમાં વિશ્વમાં જેટલા સક્રિય જ્વાળામુખી છે તેમાંથી 75 ટકા પેસિફિક મહાસાગરના રિંગ ઓફ ફાયરમાં આવતા વિસ્તારમાં પડે છે. ઓસ્ટ્રેલિયન મ્યુઝિયમ દ્વારા આપવામાં આવેલી માહિતી અનુસાર, જ્યારે પણ આ જ્વાળામુખીમાં મેગ્મા (પૃથ્વીની સપાટી નીચે જ્વાળામુખીના કેન્દ્રમાં જોવા મળતું પીગળેલું ખડક તત્વ) તેની પ્રવૃત્તિઓમાં વધારો કરે છે, ત્યારે તે આસપાસની ટેક્ટોનિક પ્લેટોમાં પણ હલચલ મચાવે છે. પરિણામે, રીંગ ઓફ ફાયરમાં ભૂકંપની શક્યતા નોંધપાત્ર રીતે વધી જાય છે.
પેસિફિક મહાસાગરમાં ભૂકંપ પછી સુનામીનું જોખમ શું છે?
ટેક્ટોનિક પ્લેટોની અથડામણ અને જ્વાળામુખીમાં થતી ગતિ એક ચક્ર જેવી છે. એટલે કે, ટેક્ટોનિક પ્લેટોની ગતિ ભૂકંપ લાવીને જ્વાળામુખીને સક્રિય કરે છે. બદલામાં, જ્વાળામુખીના મેગ્મામાં થતી પ્રવૃત્તિ ટેક્ટોનિક પ્લેટોમાં ગતિનું કારણ બને છે. વિશ્વના સૌથી સક્રિય જ્વાળામુખી પેસિફિક મહાસાગર હેઠળ રીંગ ઓફ ફાયરમાં સ્થિત હોવાથી, તેમની ગતિને કારણે તીવ્ર ભૂકંપ તેની આસપાસ સ્થિત દેશોમાં ઘણા મીટર ઊંચા મોજા (સુનામી)નું સૌથી વધુ જોખમ આપે છે.
રશિયાના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારમાં ભૂકંપની તીવ્રતા રિક્ટર સ્કેલ પર 8.8 માપવામાં આવી છે. આ ભૂકંપ એટલો મજબૂત છે કે એવો અંદાજ છે કે સમુદ્રની ઊંડાઈમાં રહેલા મોજા 900 કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે ઉછળશે. આ ઊંચી ગતિની અસર સમુદ્રની સપાટી પર ઘણા કિલોમીટર ઉપર જોવા મળે છે અને ઉપરના મોજા થોડા ફૂટથી લઈને કેટલાક મીટર ઊંચા હોઈ શકે છે. જોકે, તેમની ગતિ 20 થી 50 કિમી પ્રતિ કલાકની હોઈ શકે છે.