Oil: રશિયન તેલ કંપનીઓ (રોઝનેફ્ટ અને લુકોઇલ) પર અમેરિકાના પ્રતિબંધોએ વૈશ્વિક ઉર્જા બજારને ખોરવી નાખ્યું છે. યુક્રેન યુદ્ધ માટે ભંડોળ અટકાવવાના હેતુથી આ પ્રતિબંધોની સૌથી વધુ અસર ભારત પર થવાની ધારણા છે, જે તેની ઉર્જા જરૂરિયાતોનો નોંધપાત્ર હિસ્સો રશિયા પાસેથી આયાત કરે છે.
યુક્રેન યુદ્ધ માટે ભંડોળ અટકાવવાના નામે અમેરિકાએ રશિયન તેલ કંપનીઓ (રોઝનેફ્ટ અને લુકોઇલ) પર કડક પ્રતિબંધો લાદીને વૈશ્વિક ઉર્જા બજારમાં ખળભળાટ મચાવ્યો છે. જોકે, સૌથી વધુ અસર ભારત પર થવાની ધારણા છે, જે તેની તેલ જરૂરિયાતોનો આશરે 35-40 ટકા રશિયા પાસેથી આયાત કરે છે. રશિયા 2022 થી ભારતનો સૌથી મોટો ક્રૂડ ઓઇલ સપ્લાયર રહ્યો છે, જે સસ્તા તેલને કારણે ભારતને અબજો ડોલરની બચત કરે છે. આ પ્રતિબંધો ભારતની ઉર્જા સુરક્ષાને જોખમમાં મૂકી શકે છે, પરંતુ વૈકલ્પિક સ્ત્રોતોની શોધ કરીને પરિસ્થિતિને નિયંત્રિત કરી શકાય છે.
22-23 ઓક્ટોબરના રોજ, યુએસ રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે રશિયાની બે સૌથી મોટી તેલ કંપનીઓ રોઝનેફ્ટ અને લુકોઇલ પર પ્રતિબંધોની જાહેરાત કરી. આ પ્રતિબંધો રશિયન સંપત્તિઓને સ્થિર કરે છે અને યુએસ અને વિદેશી કંપનીઓને તેમની સાથે વ્યવસાય કરતા અટકાવે છે. યુરોપિયન યુનિયને પણ યુએસ પછી રશિયન તેલ કંપનીઓ પર પ્રતિબંધો જાહેર કર્યા છે.
યુએસ અને ઇયુ દલીલો
યુએસ અને ઇયુ દલીલ કરે છે કે મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય યુક્રેન યુદ્ધમાં રશિયાના ભંડોળને નબળું પાડવાનો છે, જ્યાં રોઝનેફ્ટ અને લુકોઇલ વાર્ષિક અબજો ડોલરનું ઉત્પાદન કરે છે. વૈશ્વિક તેલના ભાવમાં 5-7% નો વધારો થયો છે, જેમાં બ્રેન્ટ ક્રૂડ $65-70 પ્રતિ બેરલ સુધી પહોંચી ગયું છે. ચીન અને ભારત જેવા મુખ્ય ખરીદદારો હવે રશિયન તેલની ખરીદી ઘટાડી રહ્યા છે, જેનાથી રશિયાની આવકમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થવાની સંભાવના છે.
ભારત પર આર્થિક અને ઉર્જા અસરો
ભારત દરરોજ રશિયાથી સરેરાશ 1.5-1.7 મિલિયન બેરલ ક્રૂડ તેલ આયાત કરે છે, જે તેની કુલ આયાતના 35-40% છે. પ્રતિબંધોને કારણે આયાતમાં 40-50% ઘટાડો થઈ શકે છે, જેના પરિણામે વાર્ષિક $2-3 બિલિયનનો વધારાનો બોજ પડી શકે છે. તેલ આયાત બિલમાં વધારો ફુગાવો તરફ દોરી શકે છે, અને પેટ્રોલ અને ડીઝલના ભાવમાં 5-7% વધારો શક્ય છે, જે સામાન્ય ગ્રાહકોને અસર કરશે. આર્થિક રીતે, GDP પર 0.2-0.5% ની નકારાત્મક અસર પડી શકે છે, કારણ કે વધતા ઊર્જા ખર્ચ ઉદ્યોગ અને પરિવહનને અસર કરશે. અમેરિકાએ આ પ્રતિબંધોને કારણે ભારત પર પહેલાથી જ 25-50% ટેરિફ લાદી દીધા છે, પરંતુ ભારત સરકારે રાષ્ટ્રીય હિતોને ધ્યાનમાં રાખીને તેલ ખરીદવાનો નિર્ણય જાહેર કર્યો છે.
મુખ્ય ભારતીય કંપનીઓ પર અસર
રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ 21 નવેમ્બર, 2025 સુધીમાં ભારતના સૌથી મોટા રશિયન તેલ ખરીદનાર રોઝનેફ્ટ સાથેના લાંબા ગાળાના કરારો સમાપ્ત કરવાનું વિચારી રહી છે. કંપની દરરોજ 500,000 બેરલ આયાત કરતી હતી, પરંતુ હવે સ્પોટ ખરીદી પણ બંધ કરવામાં આવી રહી છે, જેના કારણે તેની કમાણી ₹3,000-3,500 કરોડની અસર થશે. રોઝનેફ્ટની પેટાકંપની નાયરા એનર્જીને પણ અસર થઈ છે, રિફાઇનરીઓ 70-80% ક્ષમતા પર કાર્યરત છે અને નિકાસમાં ઘટાડો થઈ રહ્યો છે.