ઈમરજન્સી: આ દિવસે એટલે કે 25 જૂન 1975ના રોજ ઈમરજન્સી જાહેર કરવામાં આવી હતી, જે 21 માર્ચ 1977 સુધી ચાલી હતી. આ બે વર્ષનો સમયગાળો દેશના ઈતિહાસમાં કાળો ડાઘ માનવામાં આવે છે. ઈમરજન્સીની જાહેરાત બાદ જ દેશ જેલમાં ફેરવાઈ ગયો હતો. નાગરિક અધિકારોનું મોટા પાયે ઉલ્લંઘન થયું હતું. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઉઠે છે કે શું વડાપ્રધાન કોઈપણ પરિસ્થિતિમાં ઈમરજન્સી જાહેર કરી શકે છે?
શું વડાપ્રધાન પાસે ઈમરજન્સી લાદવાની સત્તા છે?
બંધારણના અનુચ્છેદ 352 હેઠળ, રાષ્ટ્રપતિ માત્ર ત્યારે જ કટોકટીની સ્થિતિ જાહેર કરી શકે છે જો તેણે વડાપ્રધાન અને તેમની કેન્દ્રીય કેબિનેટ પાસેથી કટોકટીની સ્થિતિની લેખિત પુષ્ટિ કરી હોય. પરિસ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કર્યા પછી માત્ર રાષ્ટ્રપતિને જ ઈમરજન્સી જાહેર કરવાનો અધિકાર છે.
25મી જૂને ઈમરજન્સી કોણે જાહેર કરી?
25 જૂન 1975ના રોજ વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ દેશમાં રેડિયો પર જાહેરાત કરી હતી કે રાષ્ટ્રપતિએ ઈમરજન્સી જાહેર કરી છે. આમાં ચિંતા કરવા જેવું કંઈ નથી.
જો કે, આ જાહેરાતના થોડા સમય પછી મુખ્ય અખબારોના કાર્યાલયોનો વીજળીનો પુરવઠો કાપી નાખવામાં આવ્યો હતો અને જયપ્રકાશ નારાયણ, રાજ નારાયણ, મોરારજી દેસાઈ, ચરણ સિંહ, જ્યોર્જ ફર્નાન્ડિસ સહિત ઘણા વિરોધ પક્ષના નેતાઓની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. આ સમય દરમિયાન ઈન્દિરા ગાંધીને ભારતીય બંધારણની કલમ 352માં સુધારો કરીને અસાધારણ સત્તાઓ મળી.
કલમ 352માં શું સુધારો થયો?
તમને જણાવી દઈએ કે મેન્ટેનન્સ ઓફ ઈન્ટરનલ સિક્યોરિટી એક્ટ (MISA)માં એક વટહુકમ દ્વારા સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો જેથી કોઈ પણ વ્યક્તિની કોઈપણ ટ્રાયલ વગર અટકાયત કરી શકાય. આ સમય દરમિયાન ભારતીય બંધારણનો સૌથી વિવાદાસ્પદ 42મો સુધારો પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ સુધારાથી ન્યાયતંત્રની સત્તામાં ઘટાડો થયો અને આ સુધારાથી બંધારણની મૂળભૂત રચના બદલાઈ ગઈ.
ભારતમાં અત્યાર સુધીમાં ત્રણ વખત રાષ્ટ્રીય કટોકટી જાહેર કરવામાં આવી છે. ચીન સાથેના યુદ્ધ દરમિયાન 1962માં પ્રથમ રાષ્ટ્રીય કટોકટી લાદવામાં આવી હતી. તમને જણાવી દઈએ કે બાહ્ય યુદ્ધ ઉપરાંત આંતરિક અશાંતિના કારણે વર્ષ 1975માં ઈમરજન્સી જાહેર કરવામાં આવી હતી.