ઇસ્લામિક સ્ટેટ તેના પરાકાષ્ઠાના સમયમાં ઇરાક અને સીરિયાના મોટા ભાગ પર નિયંત્રણ હતું, પરંતુ આજે તેના પ્રભાવનો વિસ્તાર નહિવત છે. તે દિવસોમાં ઇસ્લામિક સ્ટેટમાં સામેલ થયેલી મહિલાઓની હાલત પણ આજે ખૂબ જ ખરાબ છે.
મેલબોર્નઃ કુખ્યાત આતંકવાદી સંગઠન ઈસ્લામિક સ્ટેટ અથવા ISISની સદસ્ય મહિલાઓની સ્વદેશ પરત ફરવાની વિનંતીને સરકારો અવગણી રહી છે. સરકારોના આ વલણે માનવ અધિકારો અને આંતરરાષ્ટ્રીય સુરક્ષાને નબળી પાડવાનું કામ કર્યું છે. ઇસ્લામિક સ્ટેટ આતંકવાદી જૂથની સ્વ-ઘોષિત ‘ખિલાફત’ સીરિયન ગૃહ યુદ્ધ અને ઇરાકી ઇસ્લામિક બળવામાંથી ઉભરી આવી હતી. એક સમયે સીરિયા અને ઈરાકમાં તેનું વર્ચસ્વ હતું અને તે તુર્કીની સરહદ માટે પણ ખતરો હતો, પરંતુ 5 વર્ષમાં તેણે આ વિસ્તારો પરનો પોતાનો અંકુશ ગુમાવી દીધો. સીરિયા અને ઇરાકમાં ISIS ખિલાફતમાં 40,000 થી વધુ વિદેશી સભ્યો જોડાયા હતા, જેમાંથી લગભગ 10 ટકા મહિલાઓ હતી.
ISISમાં જોડાનાર મહિલાઓનું ભવિષ્ય અંધકારમાં છે
ઇસ્લામિક સ્ટેટમાં મહિલાઓની સામેલગીરી એક આઘાતજનક ઘટના હતી કારણ કે તે પ્રથમ વખત હતું જ્યારે હજારો મહિલાઓ વિદેશમાં આતંકવાદી જૂથમાં જોડાઈ હતી. તેઓ કુખ્યાત આતંકવાદી સંગઠનમાં શા માટે અને કેવી રીતે જોડાયા તે સમજવા માટે નારીવાદી સંશોધકો છેલ્લા એક દાયકાથી ISISમાં મહિલાઓની ભાગીદારી અને અનુભવોની ઘોંઘાટનું વિશ્લેષણ કરી રહ્યા છે. તમને જણાવી દઈએ કે તે વિદેશી મહિલાઓ (અને બાળકો) પર બહુ ઓછું ધ્યાન આપવામાં આવ્યું છે જેઓ ઈસ્લામિક સ્ટેટમાં જોડાઈ હતી અને હજુ પણ સીરિયા અને ઈરાકમાં છે. તેમના પરત અને પુનર્વસન વગેરેની જરૂરિયાતને પણ ધ્યાનમાં લેવામાં આવી નથી. કેમ્પમાં રહેતી અને પરત ફરેલી બંને મહિલાઓના ભવિષ્ય અંગે કોઈ નિશ્ચિતતા નથી.
મહિલાઓ અને બાળકોને કેમ્પમાં કેદ રાખવામાં આવે છે
સીરિયાના ઉત્તરપૂર્વમાં ‘ઓટોનોમસ એડમિનિસ્ટ્રેશન ઓફ નોર્થ એન્ડ ઈસ્ટ સીરિયા’ છે, જ્યાં અલ-હોલ અને અલ-રોજ કેમ્પ આવેલા છે. સીરિયન સંઘર્ષથી વિસ્થાપિત હજારો લોકો ત્યાં રહે છે, જેમાં મોટી સંખ્યામાં મહિલાઓ અને બાળકોનો સમાવેશ થાય છે. આમાં રશિયા, બ્રિટન અને ચીન સહિત 50 થી વધુ દેશોની ISIS સાથે સંકળાયેલી ઘણી સ્ત્રીઓ અને બાળકોનો સમાવેશ થાય છે, જેમને કેમ્પની બાકીની વસ્તીથી અલગ કમ્પાઉન્ડમાં બંદી બનાવી રાખવામાં આવ્યા છે. શિબિરોની સ્થિતિ નબળી છે અને તેમની સારવારને આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા હેઠળ ત્રાસ સાથે સરખાવવામાં આવી છે. બહુવિધ અહેવાલો અને એકાઉન્ટ્સ સૂચવે છે કે આ અનિશ્ચિત કેદના ઘાતક, લાંબા ગાળાના પરિણામો છે.
ISIS સાથે સંકળાયેલી મહિલાઓ સાથે એક જ કેમ્પમાં યઝીદીઓ
સીરિયાના ઉત્તર-પૂર્વમાં સ્થિત આ શિબિરોમાં માત્ર ISIS સાથે સંકળાયેલી મહિલાઓ અને બાળકોને જ અટકાયતમાં રાખવામાં આવતા નથી, પરંતુ ISISનો ભોગ બનેલી યઝીદી સમુદાયની મહિલાઓને પણ ત્યાં રાખવામાં આવે છે. ખાસ વાત એ છે કે આ કેમ્પમાં રહેતા મોટાભાગના લોકો ઈરાકી અને સીરિયન પરિવારોના છે. તે ‘ઉત્તર અને પૂર્વ સીરિયાના સ્વાયત્ત વહીવટ’ પર દબાણ ઘટાડવા માટે વિદેશીઓના સ્વદેશ પરત, પુનર્વસન વગેરેની તાત્કાલિક જરૂરિયાતને રેખાંકિત કરે છે. જો કે કેટલીક સરકારોએ તેમના નાગરિકોને પરત મોકલવાના પ્રયાસો વધાર્યા છે, ખાસ કરીને મહિલાઓ માટેના પુનર્વસન કાર્યક્રમો પર બહુ ઓછું સંશોધન કરવામાં આવ્યું છે.
ISISમાંથી પરત ફરેલી મહિલાઓ સાથે ભેદભાવ કરવામાં આવે છે
મેં ઇસ્લામિક સ્ટેટ સાથે જોડાયેલી વિદેશી મહિલાઓના પુનર્વસન અને પુનઃ એકીકરણ પર 12 દેશોમાં સંશોધન કર્યું છે , પરત ફરેલી મહિલાઓ અને તેમની સારવાર કરનારા ડૉક્ટરો, નીતિ નિર્માતાઓ અને સંશોધકોનો ઇન્ટરવ્યુ લીધો છે. તારણો દર્શાવે છે કે આ પાછા ફરનારાઓ માટે પુનઃસ્થાપન અને પુનઃ એકીકરણ કાર્યક્રમો મુખ્યત્વે પુરુષો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે અને સ્ત્રીઓના અનુભવો અને જરૂરિયાતોને અવગણે છે. સંશોધન દર્શાવે છે કે પરત ફરેલી મહિલાઓના પુનર્વસન અને પુનઃ એકીકરણની પ્રક્રિયા ઘણીવાર લિંગ, જાતિ અને ધાર્મિક માન્યતાઓથી પ્રભાવિત હોય છે.
બિન-મુસ્લિમ દેશોમાં જાહેર અભિપ્રાય પૂર્વગ્રહથી ભરેલો છે
સંશોધન સહભાગીઓએ જણાવ્યું હતું કે પરત ફરતી મહિલાઓને ‘ડબલ કલંક’નો સામનો કરવો પડે છે. તેઓ આતંકવાદી જૂથમાં જોડાવાનું કલંક વહન કરે છે એટલું જ નહીં, તેઓ આમ કરીને પરંપરાગત જાતિના ધોરણોનું ઉલ્લંઘન કરવા માટે પણ દોષિત માનવામાં આવે છે. વંશીય અથવા ધાર્મિક લઘુમતી સમુદાયની મહિલાઓ અથવા સ્થળાંતર કરનારાઓ ખાસ કરીને તેનાથી પ્રભાવિત થાય છે. ઇસ્લામિક સ્ટેટમાં જોડાયા પછી પાછા ફરનારાઓની જાહેર ધારણા, ખાસ કરીને બિન-મુસ્લિમ દેશોમાં, મોટાભાગે મુસ્લિમો સામેના પૂર્વગ્રહથી પ્રભાવિત છે. સંશોધન મુજબ, પુનર્વસન અને પુનઃ એકીકરણ કાર્યક્રમોની રચના કરતી વખતે વ્યક્તિગત તફાવતો અને અસમાનતાઓને ધ્યાનમાં લેવી જોઈએ.
મહિલાઓને ફરીથી આતંકવાદી જૂથોમાં જોડાવાથી કેવી રીતે અટકાવવામાં આવશે?
સંશોધનમાં એ વાત પણ સામે આવી છે કે લઘુમતી વંશીય અથવા ધાર્મિક જૂથોની મહિલાઓ શું પસાર થઈ છે તે ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ. જો જરૂરી હોય તો, ઇસ્લામિક સ્ટેટ સાથે સંકળાયેલા લોકોનું સફળ પ્રત્યાર્પણ, તમામ પરત ફરેલા લોકોનું પુનર્વસન અને પુનઃ એકીકરણ, અને આ વ્યક્તિઓનું અન્ય કોઈ ઉગ્રવાદી જૂથમાં પરત ફરવાથી માત્ર સીરિયા અને ઈરાકમાં જ માનવતાવાદી પરિસ્થિતિમાં સુધારો થશે સામેલ થવાની શક્યતાઓ છે, જે આંતરરાષ્ટ્રીય સુરક્ષાને પણ મજબૂત કરશે.