પશ્ચિમ એશિયામાં ચાલી રહેલા ભૌગોલિક રાજકીય તણાવ અને ઈરાનમાં અંધાધૂંધીથી કેસરને ભારે ફટકો પડ્યો છે. ભારતમાં કેસરની છૂટક કિંમત 4.95 લાખ રૂપિયા પ્રતિ કિલો સુધી પહોંચી ગઈ છે. ઈરાન આખી દુનિયાને કેસર સપ્લાય કરે છે. ભારતમાં પણ કેસર ઈરાનથી આવે છે. પશ્ચિમ એશિયામાં ચાલી રહેલા તણાવને કારણે કેસરનો પુરવઠો ઠપ્પ થઈ ગયો છે. જેના કારણે ભારતમાં કેસર 20 થી 27 ટકા મોંઘું થઈ ગયું છે.
જમ્મુ-કાશ્મીરના વેપારીઓના જણાવ્યા અનુસાર જમ્મુ-કાશ્મીરના વિસ્તારોમાં કેસરના ભાવ એક મહિનામાં 27 ટકા વધી ગયા છે. શ્રેષ્ઠ ગુણવત્તાનું કેસર જે અગાઉ 3.5 થી 3.6 લાખ રૂપિયા પ્રતિ કિલોના ભાવે મળતું હતું તે હવે વધીને 4.95 લાખ રૂપિયા થઈ ગયું છે.
ઈરાનમાં કેસરનું સૌથી વધુ ઉત્પાદન
એ જ રીતે જથ્થાબંધ કેસર જે અગાઉ જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં રૂ. 2.8 થી રૂ. 3 લાખ પ્રતિ કિલોના ભાવે વેચાતું હતું તે હવે વધીને રૂ. 3.62 લાખની આસપાસ પહોંચી ગયું છે. ખરેખર ઈરાન દર વર્ષે લગભગ 430 ટન કેસરનું ઉત્પાદન કરે છે. જે વિશ્વના કુલ ઉત્પાદનના 90 ટકા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે કેસર મોંઘા થવાને કારણે ખાવાની વસ્તુઓ, કોસ્મેટિક વસ્તુઓ અને દવાઓ પણ મોંઘી થઈ શકે છે. તેનું કારણ એ છે કે આ બધી વસ્તુઓમાં કેસરના સ્વાદનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
ભારતની સમસ્યાઓ કેવી રીતે વધશે?
ભારત દર વર્ષે ઈરાનમાંથી 55 થી 60 ટન કેસરની આયાત કરે છે. ભૌગોલિક રાજકીય તણાવને કારણે આ પુરવઠો બંધ થઈ ગયો છે. તેથી ભારતમાં કેસરની અછત છે. જેના કારણે ભાવમાં અચાનક જોરદાર વધારો જોવા મળી રહ્યો છે. ભારતમાં કેસરના ઘટતા ઉત્પાદને સમસ્યાઓમાં વધુ વધારો કર્યો છે. આંકડા અનુસાર વર્ષ 2011-12 દરમિયાન ભારતમાં લગભગ 8 ટન કેસરનું ઉત્પાદન થયું હતું. જે વર્ષ 2023-24માં ઘટીને માત્ર 2.6 ટન રહી છે. જ્યારે ભારતમાં કેસરનો વપરાશ 60 ટનથી વધુ છે. આથી ભારતે કેસર માટે ઈરાન પર નિર્ભર રહેવું પડે છે. શ્રીનગરમાં કેસરનો વ્યવસાય કરતા વેપારી શબાઝ બિન ખલીકના જણાવ્યા અનુસાર કેસરની કિંમતો દરરોજ વધી રહી છે. જો સ્થિતિ આવી જ રહેશે તો આગામી દિવસોમાં ભાવમાં વધુ વધારો થશે.
ભારત આ દેશોને કેસરની સપ્લાય કરે છે
ભારત પોતે કેસરનું ઉત્પાદન કરે છે. જમ્મુ અને કાશ્મીરના પમ્પોર, બડગામ, કિસ્તવાર અને શ્રીનગર જેવા વિસ્તારોમાં તેની ખેતી થાય છે. પરંતુ તેનું ઉત્પાદન માત્ર 2 થી 3 ટન જ રહ્યું છે. કેસરનું ઉત્પાદન કરવું ઘણું મુશ્કેલ છે. દસ ગ્રામ કેસરના ઉત્પાદન માટે 160 થી 180 ફૂલોનો ઉપયોગ થાય છે. ભારત UAE, અમેરિકા, ઓસ્ટ્રેલિયા, નેપાળ અને કેનેડા જેવા દેશોમાં કેસરની નિકાસ કરે છે. હવે સમસ્યા એ છે કે જ્યારે ભારત પોતાની જરૂરિયાતો પૂરી કરી શકતું નથી તો તે આ દેશોને ક્યાંથી સપ્લાય કરે.
સમસ્યાનું વાસ્તવિક મૂળ શું છે?
જમ્મુ-કાશ્મીર અને તેની આસપાસના વિસ્તારોમાં કેસરના ઉત્પાદનમાં ઘટાડાનું કારણ બીજું કંઈ નથી પણ અહીં વધી રહેલી સિમેન્ટ ફેક્ટરીઓ છે. બડગામમાં પ્રવાસી તરીકે કામ કરતા ઈજાઝ અહેમદ કહે છે કે આ દિવસોમાં બડગામમાં ઘણી નવી સિમેન્ટ ફેક્ટરીઓ ખુલી છે. જેના કારણે કેસરની ખેતીને અસર થઈ છે. ઈજાઝના મતે કેસરની ખેતી માટે પર્યાવરણ સ્વચ્છ હોવું ખૂબ જ જરૂરી છે. પરંતુ આ ફેક્ટરીઓમાંથી નીકળતા કચરાને કારણે કેસરના ઉત્પાદનમાં ઘટાડો થવા લાગ્યો છે.