Taliban: એક સમયે દુનિયાથી અલગ પડેલા તાલિબાનને હવે મોટી શક્તિઓ દરવાજો ખટખટાવી રહી છે. રશિયા જેવા શક્તિશાળી દેશે અફઘાનિસ્તાનની તાલિબાન સરકારને સત્તાવાર રીતે માન્યતા આપી દીધી છે. અને હવે પાકિસ્તાન, ભારત, ચીન અને અમેરિકા પણ તેને આકર્ષવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. ચાલો સરળ ભાષામાં સમજીએ કે દુનિયાને હવે તાલિબાનની કેમ જરૂર છે?
દુનિયાએ અત્યાર સુધી અફઘાનિસ્તાનની તાલિબાન સરકારને ખુલ્લેઆમ સ્વીકારી ન હતી, પરંતુ હવે આ મોરચે મોટો ફેરફાર થયો છે. રશિયા તાલિબાનને સત્તાવાર રીતે માન્યતા આપનાર પ્રથમ દેશ બન્યો છે. આ જાહેરાત કાબુલમાં અફઘાનિસ્તાનના વિદેશ પ્રધાન અમીર ખાન મુત્તાકી અને રશિયન રાજદૂત દિમિત્રી ઝિર્નોવ વચ્ચેની બેઠક બાદ કરવામાં આવી હતી.
મુત્તાકીએ આ નિર્ણયને એક બહાદુરીભર્યું પગલું ગણાવ્યું અને દાવો કર્યો કે હવે પાકિસ્તાન, ચીન, ભારત અને અમેરિકા પણ તેમના સંપર્કમાં છે. પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે એક સમયે આતંકવાદી કહેવાતા તાલિબાનની માંગ આજે અચાનક કેમ વધી રહી છે? ચાલો સમજીએ.
૧. વ્યૂહાત્મક સ્થાન, દરેક શક્તિશાળી દેશની જરૂરિયાત
તાલિબાન ગમે તેટલો કટ્ટરપંથી હોય, અફઘાનિસ્તાનની ભૌગોલિક સ્થિતિને અવગણવી કોઈ માટે મુશ્કેલ છે. આ દેશ ભારત, ચીન, રશિયા, ઈરાન અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના ભૂમિ પુલ જેવો છે. દક્ષિણ એશિયા, મધ્ય એશિયા અને પશ્ચિમ એશિયાના ક્રોસરોડ્સ પર સ્થિત, આ દેશ દરેક મોટી શક્તિ માટે વ્યૂહાત્મક રીતે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
ઇતિહાસમાં પણ અફઘાનિસ્તાન સિલ્ક રૂટનો ભાગ રહ્યો છે. હવે જ્યારે ચીન બેલ્ટ એન્ડ રોડ પહેલને આગળ ધપાવી રહ્યું છે અને રશિયા એક નવા પરિવહન કોરિડોર શોધી રહ્યું છે, ત્યારે અફઘાનિસ્તાનનું મહત્વ વધુ વધી ગયું છે. મુખ્ય વાત એ છે કે જે દેશ અહીં પોતાનો પ્રભાવ વધારશે તે સમગ્ર એશિયાના ભૂરાજકીય સંતુલનને અસર કરી શકે છે.
૨. ખનીજનો ખજાનો, તાલિબાનની સૌથી મોટી તાકાત
તાલિબાન કબજા હેઠળના અફઘાનિસ્તાનમાં અબજો ડોલરના ખનીજો દટાયેલા છે. એક યુએસ રિપોર્ટ મુજબ, અહીં લગભગ ૧ ટ્રિલિયન ડોલર (એટલે કે ૮૩ લાખ કરોડ રૂપિયા) મૂલ્યના ખનીજો છે. લિથિયમ, તાંબુ, કોબાલ્ટ, સોનું, આયર્ન ઓર અને રત્નો જેવા ખનીજો.
આ સંસાધનો પર નજર રાખીને, અમેરિકાએ 2017 માં અહીં ખાણકામ માટે એક સોદો કર્યો હતો, પરંતુ તે 2021 માં અધૂરો રહ્યો. હવે ચીન અને રશિયા જેવા દેશો આ તક ઝડપી લેવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. ઇલેક્ટ્રિક વાહનો અને બેટરીના યુગમાં, વિશ્વભરમાં લિથિયમ જેવા ખનિજોની માંગ વધી છે, અને તાલિબાન હવે તેનો ઉપયોગ સોદાબાજીના સાધન તરીકે કરી શકે છે.
3. તેલ-ગેસ અને રેલ કોરિડોરમાં મહત્વપૂર્ણ કડી
અફઘાનિસ્તાન માત્ર ખનિજોને કારણે જ નહીં પરંતુ ઉર્જા પરિવહનની દ્રષ્ટિએ પણ મહત્વપૂર્ણ બન્યું છે. રશિયા અને ઈરાન પર પશ્ચિમી પ્રતિબંધોને કારણે, મધ્ય એશિયામાંથી તેલ અને ગેસના પરિવહન માટે વૈકલ્પિક માર્ગો શોધવામાં આવી રહ્યા છે, જેમાં અફઘાનિસ્તાન મધ્યમ કડી છે. TAPI પાઇપલાઇન (તુર્કમેનિસ્તાન-અફઘાનિસ્તાન-પાકિસ્તાન-ભારત), CASA-1000 પાવર પ્રોજેક્ટ અને ફાઇવ નેશન્સ રેલ્વે કોરિડોર જેવી યોજનાઓ તાલિબાન તરફથી સમર્થન ન મળે ત્યાં સુધી આગળ વધી શકતી નથી.
તાલિબાન સાથે વાટાઘાટો હવે એક જરૂરિયાત બની ગઈ છે
જોકે તાલિબાનની કટ્ટરપંથી વિચારધારા, મહિલાઓ પરના પ્રતિબંધો અને માનવાધિકાર ઉલ્લંઘન હજુ પણ ચિંતાનો વિષય છે, પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે આંતરરાષ્ટ્રીય શક્તિઓ હવે તેમની વ્યૂહાત્મક અને આર્થિક જરૂરિયાતોને પ્રાથમિકતા આપી રહી છે. રશિયાની માન્યતાએ સ્પષ્ટપણે સૂચવ્યું છે કે જો તાલિબાન સત્તામાં રહે છે, તો અન્ય દેશો પણ વ્યવહારિક રીતે તેની સાથે સંબંધો સુધારી શકે છે, જો તેઓ ફાયદા જોતા હોય.